وضعیت پایش زلزله در كشور لرزه خیز ایران؛
دانش پیش بینی زلزله موجود است، ولی امکانات محدود
به گزارش این با من، رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با اعلان اینکه پیشبینی و برنامه ریزی ما برای راه اندازی 400 ایستگاه لرزه نگاری در کشور بود که از این تعداد 130 ایستگاه به راه افتاده است، اظهار داشت: در برنامه ششم توسعه قرار بود مبلغ 500 میلیارد تومان برای این امر به مؤسسه اختصاص داده شود که این امر محقق نشد، در صورتیکه برنامه ششم رو به پایان است و علاوه بر آن تجهیزات موجود هم همواره دستخوش سرقت می شوند و احتیاج به بروز رسانی دارند.
به گزارش این با من به نقل از ایسنا، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کار ثبت و تعیین محل زمینلرزه ها را از سال ۱۳۳۷ ( ۱۹۵۸ میلادی) با راه اندازی نخستین ایستگاه لرزه نگاری در تهران شروع کرد و در دهه ۱۹۶۰ میلادی ایستگاه های لرزه نگاری کشور به ۵ ایستگاه آنالوگ نصب شده در شهرهای تهران، تبریز، مشهد، شیراز و کرمانشاه افزایش پیدا کرد. از این تعداد ۳ ایستگاه تبریز، مشهد و شیراز زیرمجموعه شبکه لرزه نگاری استاندارد جهانی (WWSSN) بودند.
در سال ۱۳۵۴ (۱۹۷۵ میلادی) یک آرایه ۷ ایستگاهی موسوم به آرایه "بلند دوره ایران" (ILPA) برای اهداف خاص و نیز فراهم آوردن اطلاعات لرزه ای مناسب جهت تحقیقات زلزله شناسی در جنوب غربی تهران نصب گردید و در سالهای ابتدایی دهه ۱۳۶۰ شمسی در چند نقطه دیگر کشور همچون بروجن، مینودشت، سد مهاباد، قمصر کاشان و قلعه قاضی هرمزگان، توسط مؤسسه ژئوفیزیک ایستگاه های لرزه نگاری آنالوگ نصب و افتتاح شد.
تا سال ۱۳۷۴، ثبت و گزارش زمینلرزه ها در کشور توسط این ایستگاه های لرزه نگاری آنالوگ صورت می گرفت، ولی با تامین تجهیزات لرزه نگاری جدید از نوع رقمی، نصب دستگاه های لرزه نگاری جدید در سال ۱۳۷۴ در شبکه های لرزه نگاری تهران و تبریز شروع شد و در سالهای بعد با نصب تجهیزات در شبکه های لرزه نگاری سمنان، قوچان، یزد، ساری، اصفهان، شیراز، مشهد، کرمانشاه، بیرجند و خرم آباد شبکه های لرزه نگاری توسعه یافتند.
نقشه پراکندگی شبکه های لرزه نگاری مؤسسه ژئوفیزیک
هم اکنون تعداد ایستگاه های لرزه نگاری این مؤسسه در حالی بر روی عدد ۱۳۰ ایستاده است که بگفته دکتر حاتمی، رئیس مؤسسه لرزه نگاری قرار بود این عدد بیش از ۳۰۰ ایستگاه باشد، ولی به سبب عدم تامین اعتبارات این هدف محقق نشده است، ضمن آنکه تجهیزات ایستگاه های موجود یا به روز نشده اند و یا مورد لطمه و سرقت قرار گرفته اند.
وی پیش بینی زلزله در کشور را منوط به داده های ماهواره ای و تجهیزات به روز می داند و تاکید دارد: ما امکان ارائه گزارش های مربوط به زلزله را داریم، ولی این که آیا قادر هستیم همه داده های زلزله را ثبت و برای آیندگان نگهداری نماییم، پاسخ منفی است؛ چون برای ثبت داده به اندازه کافی ایستگاه لرزه نگاری نداریم که نیازمند حمایت و سرمایه گذاری است.
گام های اولیه برای ثبت داده های ژئوفیزیک
دکتر محمدرضا حاتمی در گفت و گو با ایسنا، اظهار داشت: مؤسسه ژئوفیزیک در سال آینده شصت و پنجمین سالگرد تاسیس خودرا جشن خواهد گرفت. این مؤسسه از موسسات آموزشی و پژوهشی به وجود آمده در دانشگاه تهران بشمار می رود که در ابتدا به عنوان یک مرکز تحقیقاتی در زمینه های مختلف فیزیک زمین آغاز به کار کرده است.
وی با تاکید بر این که این مؤسسه در دهه ۳۰ و ۴۰ خورشیدی با ایجاد رصدخانه های مختلف تغییرات کمیت های فیزیکی زمین چون "طول"، "زمان"، "جریان الکتریکی" و "جرم" را اندازه گیری می کرده است، اظهار نمود: بر این اساس این مؤسسه از بخش هایی چون "زلزله شناسی"، "لرزه شناسی"، "ژئومغناطیس"، "ژئوالکتریک"، "جذر و مد"، "گرانی سنجی و ژئودزی"، "هواشناسی"، "فیزیک خورشیدی"، "یونسفر " و "ازن و آلودگی هوا" تشکیل شد و از آن زمان این مؤسسه به عنوان یک مرکز ثبت داده ها مشغول به فعالیت بوده و به توسعه داده های جهانی دراین زمینه کمک کرده است؛ چونکه رخدادهای زمین یک موضوع فراسرزمینی است و نیاز به تبادل داده ها با دنیا داریم.
حاتمی با اعلان اینکه این مؤسسه از دهه ۵۰ مبادرت به پذیرش دانشجو کرد، افزود: هم اکنون این مؤسسه دارای دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری در گرایش های مختلف ژئوفیزیک و فیزیک فضا است، ضمن آنکه مجهز به لابراتوار های منحصر به فردی در این عرصه ها است؛ ولی متاسفانه این تجهیزات آزمایشگاهی قدیمی شدند و برای به روز کردن این دستگاهها نیز تلاش می نماییم.
بگفته وی از آنجا که ساخت این تجهیزات مقرون به صرفه نیست، تنها کشورهای محدود صنعتی مبادرت به ساخت آنها می کنند و ما ناچاریم که با این کشورها همکاریهای علمی داشته باشیم تا بتوانیم داده های مورد نیاز را برداشت نماییم.
رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران یکی از وظایف این مؤسسه به عنوان یکی از اعضای جامعه ژئوفیزیک جهانی را، ثبت داده های ژئوفیزیکی دانست و افزود: متاسفانه ما در بعضی از تجهیزات مشکل داریم، همچون آن می توان به بخش یونسفر اشاره نمود. این مؤسسه تنها مرکزی در کشور است که دراین زمینه مطالعاتی دارد. لایه یونسفر بخش یونیزه شده از جو بالایی زمین است که از حدود ۴۸ کیلومتری تا ۹۶۵ کیلومتری ارتفاع دارد و داده های مربوط به آن بسیار اهمیت دارد.
حاتمی، تجهیزات زلزله شناسی را از دیگر تجهیزات این مؤسسه نام برد که نیاز به روز رسانی و نصب به تعداد کافی دارند و تصریح کرد: داده های زلزله شناسی که از تجهیزات موجود به دست آوردیم، باعث شده که گسل های کشور را بهتر بشناسیم، در صورتیکه ثبت زمینلرزه ها را به تعداد کافی نداشته باشیم، اطلاعات ما از گسل ها دقیق نخواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید بر این که خیلی از کارهای بخش های صنعتی چون حوزه نفت، مدیون مطالعات ژئوفیزیک هستند، اشاره کرد: شناسایی منابع نفتی و هیدروکربوری، آب و نفت برمبنای مطالعات ژئوفیزیک حاصل خواهد شد و ما با تجهیزاتی که در اختیار داریم، بدون آنکه چاهی دراین زمینه حفر شود، بوسیله ارسال امواج، اطلاعاتی از لایه های زیرین زمین کسب می نماییم.
رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مطالعات هواشناسی را از دیگر زمینه های تحقیقاتی این مؤسسه نام برد و با اعلان اینکه از دهه ۵۰ در کشور داده برداری انجام شده است، اظهار داشت: در این داده برداری تغییرات دما، فشار و میزان بارندگی در نقاط مختلف کشور را برداشت کردیم و امروزه پژوهشگران در این عرصه توانسته اند مدلهای خوبی برای پیش بینی در کشور عرضه کنند. این داده ها سبب می شود که بتوان در آینده مدلهای خوب پیش بینی ارائه کرد.
به گفته ی ایشان، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نخستین مرکزی در کشور است که دانشجوی هواشناسی تربیت می کند و دانش آموختگان این رشته در سازمان هواشناسی خدمت می کنند.
کمبود تجهیزات چالشی برای مؤسسه ای با قدمت ۶۵ سال
وی با تاکید بر این که کمبود تجهیزات به همه بخش های تحقیقاتی و داده برداری این مؤسسه مربوط می شود، تصریح کرد: متاسفانه در کشور بنا بر دلیلهای مختلف و برمبنای باور برخی ها که این مؤسسه تنها بر کارهای مطالعاتی اکتفا می کند، اهمیت کمی به این مؤسسه داده می شود.
حاتمی اضافه کرد: در ابتدای تاسیس مؤسسه در بخش های "ژئومغناطیس"، "ژئوالکتریک" و "فیزیک خورشیدی" و "یونسفر" تنها یک رصدخانه وجود داشته است و در زلزله شناسی نیز پایگاه های "تهران"، "مشهد"، "کرمانشاه" و "شیراز" و "تبریز" تاسیس شد. در ابتدا برای تعیین محل یک زمینلرزه بوسیله تلفن، داده ها منتقل و با تاخیر اطلاع رسانی می شد.
رئیس مؤسسه ژئوفیزیک اشاره کرد: تا زلزله رودبار، کشور توجه جدی حتی به زلزله شناسی نداشت؛ ولی پس از این رخداد لرزه ای قرار شد مرکز لرزه نگاری کشوری تاسیس شود و هم اکنون حدود ۱۳۰ ایستگاه لرزه نگاری در قالب ۹ شبکه لرزه نگاری منطقه ای به راه افتاده است که بوسیله آن بیشتر استانهای کشور را تحت پوشش قرار دادیم.
وی از تخریب تعدادی از دستگاه های این ایستگاه ها آگاهی داد و با اعلان اینکه این دستگاهها بنا به دلیلهای مختلف لطمه می بینند و نیاز است که بصورت دوره ای به این تجهیزات سرکشی شود، اشاره کرد: پیش بینی و برنامه ریزی ما برای راه اندازی ۴۰۰ ایستگاه لرزه نگاری در کشور بود که از این تعداد ۱۳۰ ایستگاه راه اندازی شده است، ولی متاسفانه بنا بر دلیلهای مختلف، برخی از ایستگاه ها از مدار، خارج، ولی با تلاش کارشناسان مرکز لرزه نگاری کشوری باردیگر به شبکه متصل می شود.
حاتمی، سرقت را یکی از دلیلهای عدم بهره برداری از ظرفیت کامل این ایستگاه ها نام برد و اظهار داشت: در بعضی موارد فردی از جلوی ایستگاه های لرزه نگاری عبور می کند و با سنگ، سولار پنل این تجهیزات را می شکند و یا قسمتی از آنتنی که برای مخابره موج نصب کرده ایم، به سرقت می رود. از آنجا که این ایستگاه ها در مناطق دورتر از نواحی شهری راه اندازی شده اند، نمی توان بصورت ۲۴ ساعته از آن نگهبانی کرد، ولی ما با نصب تابلوهایی در حوزه کاربردهای آن تجهیزات توضیحاتی، ارائه و اعلام کردیم این تجهیزات چه کاربردهایی دارد، ولی متاسفانه فرهنگ سازی کافی دراین زمینه نشده است و از مردم درخواست داریم از این سرمایه های ملی حفاظت کنند.
وی تصریح کرد: این در حالیست که قیمت تجهیزات نصب شده در ایستگاه های لرزه نگاری بالا است، به شکلی که اگر بخواهیم شبکه لرزه نگاری کشور را تکمیل نماییم و ۲۵۰ ایستگاه جدید راه اندازی نماییم، نیاز به سرمایه گذاری حدود ۵۰۰ میلیارد تومانی داریم؛ یعنی هر ایستگاهی تقریباً به ۲ میلیارد تومان سرمایه گذاری نیاز دارد.
اسناد بالادستی برای تامین تجهیزات لرزه نگاری برای کشور لرزه خیز
رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با اشاره به مفاد تعدادی از اسناد بالادستی درباب تامین تجهیزات لرزه نگاری، اضافه کرد: در برنامه ششم توسعه قرار بوده است که این مبلغ (۵۰۰میلیارد تومان) را به مؤسسه اختصاص دهند که متاسفانه این امر محقق نشده است و هم اکنون نیز برنامه ششم رو به انتها است.
وی با تاکید بر این که ما پیگیر ادامه این برنامه در برنامه هفتم هستیم، تصریح کرد: این مشکلات تنها محدود به حوزه زلزله شناسی نیست و چالش هایی در زمینه هایی چون مطالعات ژئومغناطیس زمین و سایر حوزه ها داریم. تجهیزات این حوزه ها مربوط به ۵۰ سال قبل است و در دنیا نه فقط این تجهیزات را به روز کرده اند بلکه، بطورمثال یک رصدخانه ژئومغناطیس خودرا به ۲ تا ۳ ایستگاه افزایش داده اند. کشوری مانند پاکستان ۳ ایستگاه ژئومغناطیس راه اندازی کرده است و ایران تنها یک ایستگاه دارد که تجهیزات آن هم قدیمی است. بدین جهت ما بر این باور هستیم که هر چقدر بتوانیم داده های زلزله، ژئومغناطیسی، یونوسفری و... را جمع نماییم، در آینده به پایه های علوم جدید کمک خواهدنمود.
رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به تعدادی از انتقادات در حوزه پیش بینی زلزله اشاره نمود و تصریح کرد: زمانی می توانیم زلزله را پیش بینی نماییم که داده های ثبت شده ژئوفیزیکی آن زیاد باشد. این وضعیت همانند حوزه هواشناسی است؛ اگر در دنیا از ۵۰ سال قبل، داده های هواشناسی برداشت نمی شد و ماهواره ها نیز به کمک پژوهشگران نمی آمدند، امروز هیچ گاه مدلهای هواشناسی در اختیار نداشتیم تا بتوانیم برمبنای آنها وضعیت جوی را پیش بینی نماییم.
حاتمی، برداشت داده های صحیح را از اولویت های این مؤسسه نام برد و اظهار نمود: ما امکان ارائه گزارش های مربوط به زلزله را داریم، ولی این که آیا قادر هستیم همه داده های زلزله را ثبت نماییم و برای آیندگان نگهداری نماییم، پاسخ منفی است؛ چون برای ثبت داده به اندازه کافی ایستگاه لرزه نگاری نداریم که نیازمند حمایت و سرمایه گذاری است.
این استاد دانشگاه اشاره کرد: داده های ژئوفیزیکی به اندازه ای مهمست که سایر کشورها حاضرند در داخل کشورها، ایستگاه های لرزه نگاری و یا ژئومغناطیسی و... راه اندازی کنند.
منبع: این با من
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب